Augustin Sokolovski
W pierwszą niedzielę po Pięćdziesiątnicy w Kościele prawosławnym odbywa się uroczystość świętowania dnia Wszystkich Świętych. W potwierdzenie tajemnicy Trójcy Przenajświętszej, uroczystość Wszystkich Świętych to potrójna uroczystość.
W tym dniu wspominani są wszyscy ci sprawiedliwi, którzy są znani z imienia i kanonizowani przez Kościół.
Wspominani są również wszyscy ci, którzy żyli sprawiedliwie, o których zachowała się pamięć w narodzie Bożym i którzy będą w chwale wśród świętych tutaj na ziemi.
Wspominani są również ci, którzy ze szczególnej mocy łaski bożej przebywają na ziemi w nieznanym miejscu, ale będąc w Niebie, nie znając zmęczenia, wstawiają się za cały świat. To są zapomniani święci.
Historycznie Kościół znał dwie daty corocznych obchodów ku czci wszystkich świętych. Jedna z nich była nieruchoma i z roku na rok przypadała na 1 listopada. Taka tradycja obchodów tego święta przetrwała do dziś w zachodnim chrześcijaństwie.
Inna praktyka, która stała się cechą tradycji prawosławnej, połączyła pamięć Wszystkich Świętych z cyklem liturgicznym Paschy. Uroczystość Wszystkich Świętych zależy od daty Wielkanocy, może być wczesna lub późna, ale zawsze przypada w niedzielę po Pięćdziesiątnicy.
Historycy Kościoła mówią nam, że obchody święta Wszystkich Świętych w pierwszą niedzielę po Pięćdziesiątnicy ustanowił cesarz bizantyjski Leon VI Mądry (886-912). W pamięci swojej byłej żony Teofano (865-895), która później została kanonizowana przez Kościół za wierność cnotom chrześcijańskim, cesarz Leon zbudował cerkiew w Konstantynopolu i poświęcił ją Wszystkim Świętym. Z kolei teologowie, a teologia jest sztuką widzenia znaków w czasie, podążając za wezwaniem Pana Jezusa (Mt 16,4), widzą w takiej decyzji cesarza mimowolny gest proroczy (por. 1 Krl.19,24).
Przecież stosunek Wszystkich Świętych do czasu Paschy, a Pięćdziesiątnica jest zwieńczeniem Wielkanocy, jest bardzo bogaty w implikacje teologiczne.
Istnieje więc niezwykła więź między dniem Wszystkich Świętych i Antypaschą. Niedziela po Wielkanocy, poświęcona przez Kościół potwierdzeniu apostoła Tomasza swojej wiary (Jn 20,24) oznacza między innymi wprowadzenie do sakramentu Zmartwychwstania Chrystusa całej Wspólnoty Apostolskiej. Wyznanie wiary w Zmartwychwstanie objęło cały krąg apostolski. Według Ewangelii św. Jana i na znak odzwierciedlenia wieczności, stało się to ósmego dnia.
Podobnie, w ósmą niedzielę po Wielkanocy, uroczystość Wszystkich Świętych oznacza triumf wiary w Zmartwychwstanie, która stała się własnością wszystkich ludzi. Wszyscy święci to Wspólnota Szczęścia Paschalnego, Wspólnota paschalna błogosławionych, Pola Elizejskie zmartwychwstałych w Chrystusie.
Przy tym, odliczanie czasu, dokładnie osiem dni od Dnia Wszystkich Świętych jako ikona wieczności, prowadzi nas do powszechnej Wielkiej Soboty pamięci przed Pięćdziesiątnicą. Podobnie jak święci, znani i nieznani, Kościół modli się w tym dniu za wszystkich zmarłych, których imiona pamięta, ale w szczególności za tych, za których nikt już nie wznosi modlitew i o których nikt już niepamięta.
Wiara w obcowanie świętych jest głoszona w Credo apostolskim: "wierzę w Ducha Świętego, święty Kościół powszechny, obcowanie świętych, wybaczenie grzechów, zmartwychwstanie ciała, życie wieczne".
Pięćdziesiątnica jest historycznym świętem zstąpienia Ducha Świętego, które zawiera dogmatyczny składnik ujawnienia dogmatu Trójcy Świętej. Podobnie, święto Wszystkich Świętych jest wspomnieniem o wszystkich, którzy zabłysnęli w świętości. Jest to historyczna, a zarazem w języku teologicznym ideowa celebracja ku czci objawionej w człowieku boskiej świętości, która stała się rzeczywistą własnością człowieka. Wreszcie jest to żywe liturgiczne i eucharystyczne wyznanie wiary Kościoła - wspólnoty wierzących i Ciała Chrystusa, prawdy, że odwoływanie się do świętych jest nie tylko możliwe i dozwolone, ale jest obowiązkiem i przykazaniem dla wiernych. Święci przebywają z Panem Jezusem i wstawiają się za Kościół na ziemi, i za cały świat.
Na wzór tajemnicy Trójcy Przenajświętszej, w uroczystościach Paschy, Pięćdziesiątnicy i dnia Wszystkich Świętych objawia się jedna i jednolita trójosobowa logika.
Gdyby życie Jezusa Chrystusa zakończyło się jego śmiercią na krzyżu oznaczałoby to największy triumf sił zła w historii. Ale Bóg wskrzesił Syna swego (Dz. 3,26). Jezus zmartwychwstał i objawił Ojca i Boga w pełni i w zupełnym majestacie.
Gdyby Pan Jezus po zmartwychwstaniu na zawsze przebywał i nadal pojawiał się Wspólnocie na ziemi, nie byłby dostępny dla całego wszechświata i Kościoła.
„A gdy zostanę wywyższony nad ziemię, wszystkich do siebie pociągnę” — powiedział Jezus w Ewangelii (J 12,32).
Jezus wstąpił do nieba i zasiadł po prawicy Boga. W pełni zachował swoją ludzką naturę. Ludzkie serce Pana bije z Bogiem. Duch Święty został zesłany przez Jezusa.
"Amen powiadam wam, lepiej dla was, abym poszedł; bo jeśli nie pójdę, Pocieszyciel nie przyjdzie do was, a jeśli pójdę, to go do was wyślę" - mówi Ewangelia św. Jana (Jn 16,7). Wniebowstąpienie i Pięćdziesiątnica to jedno jednolite wydarzenie. Zesłany został Duch Święty i w Swoim Zstąpieniu objawił Wszechświatowi i Kościołowi Syna Bożego.
Kontynuując tę zbawczą logikę teologiczną, należy uznać, że gdyby nie można było zwracać się o wstawiennictwo do świętych, świętość pozostałaby "przywilejem" Boga. Duch Święty, ten cały cudowny paradoks, nie byłby nigdy widoczny.
Ale jest świętość. Ona istnieje. Realnie obecny w osobach uświęconych w Chrystusie. Ale świętość jest łaską komunikacji - sakramentem komunikowania się Boga z ludźmi.
Bóg w Chrystusie jako Duch Święty objawia się w Kościele w codziennym życiu świata. Od teraz historia jest przygotowaniem tronu. Wkrótce zakończy się ostatecznie i nieodwołalnie. Bóg jest Duchem. (Jn 4,24). Zobaczymy go takim, jakim jest (1 Jn 3.2). I wtedy Duch Święty zostanie objawiony we Wszystkich Świętych.