Augustin Sokolovski
5 września Kościół wspomina św. Ireneusza z Lyonu (130-200). Święty był biskupem, filozofem, teologiem i męczennikiem. Ireneusz został ścięty mieczem za wiarę w Chrystusa za panowania cesarza Septymiusza Sewera (193-211).
Wśród wszystkich świętych wrześniowych uroczystość ku czci Ireneusza jest niewątpliwie jedną z najważniejszych. W końcu był pierwszym ojcem Kościoła i teologiem dogmatycznym w historii. Jego pisma i nauki stały się uosobieniem całego chwalebnego drugiego wieku. Był to czas, kiedy wszyscy chrześcijanie oczekiwali rychłego powrotu Pana Jezusa.
Informacje o życiu Ireneusza dotarły do nas dzięki "Historii Kościoła" Euzebiusza Cezaryjskiego (265-339), Hieronima (347-420), Grzegorza Turskiego (538-594), a także samym pismom świętego. Pomimo ogromnego wkładu w bieg całej późniejszej historii chrześcijańskiej niewiele wiadomo o jego biografii. Niemniej jednak, jeśli mówić o Ireneuszu bardziej szczegółowo, to trzeba by napisać książki.
Ireneusz urodził się około 130 roku w mieście Smyrna w Azji Mniejszej. Miejscowy kościół historycznie sięgał czasów apostolskich, a mianowicie samego apostoła Jana Teologa. Ireneusz otrzymał bardzo gruntowne wykształcenie filozoficzne, a dar nauczania w wierze chrześcijańskiej uzyskał z ust ucznia Jana, biskupa Smyrny i męczennika Polikarpa (70-155). Był to czas szybkiego rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa. Dobra nowina była pospiesznie głoszona, aby przygotować świat na spotkanie Pana (1 Kor.11,26). Aby głosić Ewangelię, Ireneusz udał się do Galii.
Lokalna społeczność chrześcijańska była pierwotnie pochodzenia greckiego i żyła we wrogim pogańskim środowisku celtyckim. Od czasu do czasu wybuchały gwałtowne prześladowania chrześcijan przez pogan. Podczas jednego z takich nasileń prześladowań za czasów cesarza Marka Aureliusza (161-180) pierwszy biskup Lyonu, Pofinus (87-177), został zamordowany w więzieniu. Ireneusz został jego następcą i drugim biskupem Lyonu w historii.
Dziełem życia Ireneusza była walka z naukami gnostyckimi, które twierdziły, że posiadają autentyczną wiedzę o doktrynie Jezusa Chrystusa, której poświęcił swoje główne dzieło, które weszło do historii pod nazwą "Przeciw Herezjom".
Niebezpieczeństwo gnostycyzmu polegało na tym, że w przeciwieństwie do pogaństwa rzymskiego gnostycyzm nie próbował otwarcie walczyć z Kościołem, ale wręcz przeciwnie, starał się go wykorzystać do własnych celów. Do autentycznych Ewangelii gnostycy wkluczali własne pisma. Jednocześnie nie posiadali żadnej widocznej jednolitej organizacji. W istocie stały się prototypem wszystkich późniejszych ezoteryk, okultystycznych i magicznych wyobrażeń, które rozprzestrzeniałyby się w imieniu chrześcijaństwa i cieszyły się powszechną ignorancją. Gdy głos Kościoła milknie, świat gaśnie od ryku głosów fałszywych proroków.
Obalając gnostycyzm, Ireneusz wzywał chrześcijan do ufania tylko słowom Pism kanonicznych, do zachowania wierności Tradycji Apostolskiej i, co najważniejsze, do zachowania oczywistej jedności Kościoła. To jest jego główne przykazanie dla nas, którzy żyją w epoce widocznych podziałów. Bez oczywistej jedności prawosławie może stać się mirażem. Wbrew uprzedzeniom należy znać, uczyć się i przekazywać innym wiedzę dogmatyczną. Czynniki świeckie charakteryzują się niewidzialną teologiczną tektoniką.
Ikony przedstawiają Ireneusza mającego obfitą brodę. Dla ówczesnych greckich chrześcijan oznaczało to, że przed nawróceniem na chrześcijaństwo człowiek ten był filozofem. W ten sposób dawano widoczne świadectwo tego, że według Pawła prawdziwa mądrość każdego człowieka pochodzi od Boga - Pana Jezusa Chrystusa (por. 1 Kor.1,30). Z biegiem czasu takie noszenie bród rozprzestrzeniło się na całe duchowieństwo Wschodniego Kościoła. A jego prawdziwa semantyka została bezpowrotnie utracona.